نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رضا الهامی ¹
• مهرداد پوراسکندری ²

¹ استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

² ‌دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

یکی از اسباب باطل‌ شدن عقد بیع و دیگر معاوضات، «غرر» است. غرر به این معنی است که ابهام موجود در ارکان عقد سبب شود یکی از طرفین از دچار شدن به ضررهای قابل توجه مصون نباشد، اما نحوه تأثیرگذاری این قاعده بر عقد نکاح که معاوضه حقیقی شمرده نمی‌شود، یکی از مسائل چالش‌برانگیز است؛ به‌خصوص درصورتی‌که وجود ابهام در «طرفین نکاح» یا «صفات آنان» باشد. برای مثال، هنگام عقد، اینکه زوجه کیست، مجهول باشد یا اینکه سن زوج مبهم باشد و بدون تعیین عرفی، زن جوانی به عقد پیرمردی فرتوت درآید. در این صورت حکم چنین عقدهایی از حیث غرری ‌بودن آن چیست؟ این مقاله درصدد است تا با روش تحلیلی و کتابخانه‌ای و بر اساس ادله فقهی و فتاوای فقیهان، حکم چنین عقدی را از حیث صحت و بطلان تعیین کند. مسئله‌ای که طبق جستار انجام‌شده، پیش از این پژوهشی درباره آن انجام نشده است و از خلأ علمی رنج می‌برد. بر اساس یافته‌های این تحقیق، قاعده نفی غرر در عقد نکاح نیز جاری است؛ به‌طوری‌که اگر در هنگام عقد، «طرفین نکاح» مبهم باشند، عقد باطل است، اما درصورتی‌که اوصاف آنان مبهم باشد، غالباً عقلا صفت را مستقل از ذات تشخیص می‌دهند که قصد اصلی هریک از طرفین بر ذات طرف دیگر تعلق گرفته، ازاین‌رو منجر به صحت عقد شده است، اما گاه صفت مبهم در نگاه عرف آن‌قدر اهمیت بالایی دارد که عقلا آن را جدا از ذات طرف دیگر نمی‌دانند. در این فرض، عقد نکاح بر اثر جریان قاعده نفی غرر باطل است.

کلیدواژه‌ها

• نکاح غرری
• قاعده نفی غرر
• بطلان عقد
• فقه امامیه
• صفات مبهم