نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سپهر جوانبخت ¹
• مصطفی مسعودیان ²

¹ دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق جزا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

² استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

احکام اسلامی و به‌تبع آن احکام جزایی با توجه به مناصب معصومان هنگام صدور حکم به سه دسته الهی، قضایی و حکومتی تقسیم می‌شوند. عدم توجه به تفکیک این احکام از یکدیگر باعث انحراف فقیه یا قانون‌گذار در مسیر اجتهاد یا قانون‌گذاری می‌شود؛ زیرا برخلاف احکام الهی که ابدی هستند و تغییر زمان یا مکان تأثیری در آن‌ها ندارد، احکام قضایی و حکومتی به‌مقتضای شرایط قابل تغییر هستند. ازاین‌رو مسئله حائز اهمیت در اینجا چگونگی تشخیص و تفکیک این احکام از یکدیگر است.
بر اساس پژوهش انجام‌شده به روش توصیفی-تحلیلی، استشهاد معصوم به قرآن کریم و نیز وجود حکم در شرایع پیشین، اماره الهی بودن یک حکم دانسته شده است. همچنین، به‌ کار رفتن واژه‌های «حَکَم»، «اَمَر» و «قَضی» در روایات منقول از پیامبر اکرم و امام‌علی (علیهما‌السلام) یا استفاده از تعابیری مانند «قال امیرالمؤمنین» درصورتی‌که امام در منصب قضاوت و در مقام فصل خصومت در واقعه‌‌ای خاص باشد، بیان‌کننده قضایی بودن حکم و در غیر این صورت، حکم حکومتی شمرده می‌شود. بدیهی است در صورت فقدان یکی از این قرائن، اصل و قاعده بر الهی بودن حکم امام معصوم است.

کلیدواژه‌ها

• مناصب امام معصوم
• روایت
• حکم الهی
• حکم قضایی
• حکم حکومتی