نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمدرضا آرام ¹
• احمدعلی قانع ²

¹ دانشجوی دکتری، علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ و پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

² دانشیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

یکی از حوزه‌های نوظهوری که به شدّت نیازمند شاخصه سازی است، حوزه اخلاق رسانه است. رسانه در دوران کنونی بر تمام ساحت‌های زندگی انسان (تفکرات، احساسات و اعمال) سایه افکنده است و روابط چهارگانه انسان با خود، خدا، طبیعت و دیگر انسان‌ها را دستخوش تحول قرار داده است. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های ملموسی که رسانه قدرت تحول در آن را دارد، حوزه روابط انسان با دیگر انسان‌هاست که اخلاق اجتماعی را شکل می‌دهد. در این پژوهش به‌جای استفاده صرف از روش‌های آماری در شاخصه سازی، بر روش خبرگانی در تولید شاخصه‌های اخلاق اجتماعی در رسانه تأکید شده است. همچنین رویکردی که بر اساس آن شاخصه‌های اخلاق اجتماعی در رسانه احصاء می‌شود، رویکرد جمع‌آوری شاخص‌های موجود نیست؛ بلکه نویسنده به دنبال ساخت شاخص‌های مطلوب رسانه اخلاقی، در حوزه اخلاق اجتماعی است. برای تبیین و تحلیل شاخصه‌های مطلوب رسانه اخلاقی در حوزه اجتماعی، از نظریه تکافل اجتماعی استفاده شده است. نهادهای موضوع تکافل (همچون خانواده، خویشاوندان، همسایه، دوستان و برادران دینی) در چارچوب روابط غیر بازاری یا اخلاقی، با تأمین تمام نیازها و حل همه مشکلات افراد جامعه، نقش مهمی در استقرار و تقویت جامعه اخلاقی ایفا می‌کنند. حال رسانه طراز انقلاب اسلامی، به مدد اتکا به نظریه تکافل اجتماعی، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی به شاخصه‌های رسانه اخلاقی در حوزه اجتماعی ایفا کند. لذا با استفاده از آیات و روایات وارده حول نهادهای موضوع تکافل، می‌توانیم به بایسته‌های اشاعه اخلاق اجتماعی در رسانه پی ببریم. مهم‌ترین بایسته در این حوزه عبارت است از نفی فردگرایی و ترویج فرهنگ تعاون و همیاری در بستر نهادهای موضوع تکافل. خانواده گرایی، خویشاوند ‌محوری، حُسن هم‌جواری و همسایگی، دوستی و ترابط میان مؤمنان در جامعه اسلامی و بایدها و نبایدهای هر یک از آن‌ها، از جمله شاخصه‌هایی هستند که رسانه‌ها به میزان تقرّب به آن‌ها، می‌توانند مروّج و مقوّم اخلاق اجتماعی در جامعه باشند.

کلیدواژه‌ها

• اخلاق اجتماعی
• اسلام
• انقلاب اسلامی
• تکافل اجتماعی
• رسانه