پژوهش‌نامه فقه اجتماعی

ارتقاء کیفی رفاه اجتماعی جامعه ایرانی در پرتو مدیریت تعارض منافع با تکیه بر مطالعه تطبیقی قاعده لاضرر در فقه امامیه و اصل ضرر در نظام حقوقی غرب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری، حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

یکی از اصول مورد احترام جوامع بشری، آزادی اراده اشخاص در برآورده نمودن منافع مدنظر ایشان می‌باشد. از همین رو، نه‌تنها افراد، بلکه قوای عمومی نیز نمی‌تواند به هر بهانه­ای مانع آزادی اراده اشخاص در بهره­مندی از منافع اجتماعی و اقتصادی گردد. با این حال در مواردی، آزادی اراده اشخاص در به دست آوردن بیشترین منفعت، با یکدیگر دچار تزاحم می‌گردد، به نحوی که آزاد گذاشتن مطلق اراده اشخاص برای به دست آوردن منفعت بیشتر، در مواردی موجب زیان رساندن به سایرین می‌شود؛ لذا تعیین حدود و ثغور آزادی اراده افراد و برقراری تعادل میان آن و ضرری که ممکن است از قِبَل این آزادی به سایرین وارد آید، دارای اهمیت بسیاری است، به نحوی که تعیین آن، می‌تواند تأثیر گسترده­ای بر پیشرفت همه‌جانبه یک دولت ملت داشته باشد. با توجه به همین ضرورت، مکاتب فکری بسیاری در طول تاریخ، راجع به این مسئله اظهارنظر نموده­اند که از جمله آنها می‌توان به مکتب فکری اسلامی و غربی اشاره نمود. اندیشه­های فلسفی این دو مکتب که یکی در قاعده اسلامی «لاضرر» و دیگری در قاعده غربی «ضرر» گنجانده شده است، مقاله حاضر را بر آن داشته که در تعامل اشتراکی میان این دو قاعده، به بررسی نقاط اشتراک و افتراق آنها از یکدیگر بپردازد تا نهایتاً به این نتیجه دست یابد که از منظر علم حقوق، آزادی اراده اشخاص در برآوردن منافع خود، از اهمیت ویژه­ای برای تأمین بیشترین رفاه اجتماعی جامعه برخوردار است و دولت‌ها، علاوه بر اینکه نبایستی مانع فعالیت مردم شوند، بلکه در مدیریتشان نسبت به رفع تزاحم منافع، ابتدا بایستی به دنبال تجمیع منافع افراد با یکدیگر باشند و در صورت عدم امکان، اولویت را به برآورده نمودن منافعی دهند که بیشترین کارکرد عمومی را برای بیشترین افراد جامعه دارد.

کلیدواژه‌ها

انصاری، مرتضی (1388). مکاسب. تهران: جنگل.
بهرامی احمدی، حمید (1393). ضمان قهری. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
شیروانی، علی (1393). المنطق. قم: دار العلم.
صدوق، محمدبن علی (1418ق). الهدایة فی الاصول و الفروع. قم: موسسه امام هادی(ع).
طباطبایی، سید محسن (1408ق). قاعدة الضرر و الاضرار. قم: کتابفروشی بصیرتی.
طباطبایی، محمدتقی (1413ق). عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب. قم: کتابفروشی محلاتی.
طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة. تهران: المکتبة الاحیاء لآثار الجعفری.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1349). دوره مقدماتی حقوق مدنی. تهران: میزان.
کاتوزیان، ناصر (1389). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: میزان.
کلینی محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مصطفوی، سید کاظم (1393). قواعد فقه. تهران: میزان.
مظفر، محمدرضا (1393). اصول الفقه. قم: دار الفکر.
مغربی، ابوحنیفه (1385ق). دعائم الاسلام. قم: موسسه آل البیت(ع)
موسوی خمینی، سید روح الله (1424ق). توضیح المسائل. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نائینی، محمدحسین (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. تهران: المکتبه المحمدیه.
Baron, Jonathan (1996). Do no harms. New York: Russel sage Foundation.
Crown, Andrew (2017). Civil liberties in Conflict with Civil rights. London: ???.
Kayacan, Dery a Nur (2016). How to resolve conflicts of rights. Europe union: saar blupriut.
La non nuisance, Texte ecrit puir luniversite de tours, mai 2009.
Ogien, Ruwen (2016). L’ethiqUe acjouer’huig. France: ???.
Rabon, ofer (2010). Conflicts of rights. protland: Oregon.
Steel, Alex (2008). The harms and wrongs of Steeling. ???: unc law journal.
Sutherland, Cara A (2003). The statue of liberty. China: offset Colt.
Tackett, Timothy (1988). The coming of the French revolution. London: Princeton press.
Toolkit by oecd in relation uith interests conflict (2005). Electronic publish: oecd.
Wood, Gordons (2009). Emprie of liberty. New York: oxford press.
پژوهش‌نامه فقه اجتماعی
دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 18
مرداد 1400
صفحه 185-208
  • تاریخ دریافت: 14 اردیبهشت 1399
  • تاریخ بازنگری: 01 آذر 1400
  • تاریخ پذیرش: 18 آذر 1399