نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمدسعید ممتازنیا

دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

اندیشه حکومت اسلامی در دوران مدرن و چیستی و چگونگی تشکیل و اعمال آن در این عصر و نسبت آن با دموکراسی‌ غربی و دستاوردهای غیرمسلمانان، مهم‌ترین دغدغه‌ی اندیشمندان سیاسی مسلمان معاصر بوده است. در این بین، روشنفکران دینی در جهان عرب از پیشگامان طرح سؤال در این باب و دادن پاسخ‌های مقتضی بوده‌اند. شیخ محمد عبده که از پیشگامان طرح اندیشه بازگشت به سلف صالح و پیرایش دین از خرافات است، از مهم‌ترین اندیشمندانی است که رجوع به آثار و اقوال او می‌تواند ما را در فهم تاریخی این نظریات کمک کند. عبده علاوه بر تأکید بر آموزش مردم و تقدم آن بر هرگونه اعمال سیاسی، در مقابل اتفاقات سیاسی زمانه خود ساکت ننشست و با پرداختن به مفاهیمی همچون معنای حکومت، حاکم، شکل حکومت اسلامی، شرایط خلیفه، اختیارات خلیفه، معنای أولی‌الأمر، نقش شورا در حکومت اسلامی، فرق بین سلطنت و حکومت اسلامی و فرق بین تئوکراسی و حکومت اسلامی، گنجینه‌ای گران‌بها در اختیار محققین در این حوزه گذاشت. این نوشته کوشیده است که با پرداخت هرچند اجمالی به این مفاهیم در گفتمان حقوقی-سیاسی عبده، به واکاوی ریشه‌های اندیشه‌ی حکومت اسلامی در دنیای امروز که مهم‌ترین آن‌ها جریان‌های اخوان المسلمین و داعش هستند بپردازد و با دوری از مناقشات قومی-مذهبی، از یکی از بزرگترین تئوریسین‌های این مکتب مطالبی را نقل کند که به فهم گفتار و رفتار گروه‌های سلفی امروز کمک کند.

کلیدواژه‌ها

• محمد عبده
• حکومت اسلامی
• حاکم اسلامی
• حقوق عمومی
• شورا
• سلفیه
• قانون