تحلیل فقهی-حقوقی برخی از مواد قرارداد مشارکت مدنی بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

با توجه به کاربرد فراوان قرارداد مشارکت مدنی بانکی در روابط بین مشتریان و بانک، بانک مرکزی جهت بالا بردن کیفیت این قرارداد، در سال 1392 اقدام به تنظیم قرارداد تیپ نمود اما با این حال در خصوص شروط ضمن این قرارداد شبهاتی وجود دارد. در همین رابطه در این پژوهش سعی شده که دو مورد از مواد قرارداد مشارکت مدنی مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس، مشخص گردید شبهه ربوی بودن در مورد شرط تضمین سود صدق می‌کند. از این رو ضروری است شرط مزبور از متن قرارداد حذف شود و بانک با رعایت تعدادی از روش‌های پیشگیرانه و اطمینان آور مانند اطمینان از سودآور بودن طرح مشارکتی در شرایط متفاوت، اخذ تضمین کافی و نقد شونده، اعتبار و خوش‌حسابی مشتری (شریک) و احراز آن طبق کارنامه حساب وی در بانک‌های مختلف، زیان ده بودن طرح مشارکت را به حداقل برساند و مشتری را هم از بدحساب شدن رهایی بخشد. همچنین در مورد شروط تحمیلی مندرج در متن قرارداد می‌توان آن‌ها را به اختیار بانک و مشتری تعدیل کرد و تا جایی که امکان دارد اصل عدل و انصاف را رعایت نمود.

کلیدواژه‌ها

ابن ادریس، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن زهره حلبی، حمزه (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
امامی، سید حسن (1368). حقوق مدنی. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
امینی، منصور؛ عابدیان، میرحسین؛ و کرمی، سکینه (1391). نحوه مقابله نظام‌های حقوقی با شروط ناعادلانه قراردادی و سکوت قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در ایران. مجله تحقیقات حقوقی، 13(59)، 71-212.
بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
براهیمی، گیتی (1380). اعمال قواعد عمومی قراردادها در شروط تحمیلی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایران داک. ش 45d3ce42537fadbf75ca5761e1a2df0f).
بهرامی احمدی، حمید (1390). حقوق تعهدات و قراردادها با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام‌های حقوقی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. لبنان-سوریه: دارالعلم و الدار الشامیة.
ساردویی نسب، محمد؛ و کاظم پور، سید جعفر (1390). مؤلفه­های غیرمنصفانه بودن قرارداد. مجله حقوقی دادگستری، 75(75)، 37-73.
سیاح، احمد (1382). فرهنگ بزرگ جامع نوین. تهران: انتشارات اسلام.
سید مرتضی، علی بن حسین (1415ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهیدی، مهدی (1386). حقوق مدنی (شروط ضمن عقد). تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتابفروشى داورى.
طوسى، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عابدیان، میرحسین (1379). شروط باطل و تأثیر آن در عقد. تهران: ققنوس.
عدل، مصطفی (1385). حقوق مدنی. قزوین: انتشارات طه.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387ق). إیضاح الفوائد فی حلّ مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
کاتوزیان، ناصر (1382). دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ درس‌هایی از عقود معین (مشارکتها-صلح). تهران: کتابخانه گنج دانش.
کاشانی، سید محمود (1388). حقوق مدنی: قراردادهای ویژه. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
کاظم پور، سید جعفر (1392). راهکارهای حمایت از طرف ضعیف قرارداد. تهران: انتشارات فکرسازان.
کاظمی، جواد بن سعد (بی­تا). مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام. بی­جا: بی­نا.
کریمی، عباس (1381). شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها. مجله پژوهش‌های حقوقی، 1(1)، 75-82.
کریمی، عباس (1388). نگاهی نو به مفهوم شرط خلاف مقتضای عقد؛ کتاب بر منهج عدل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریمی، عباس؛ و مرادی، یاسر (1394). سوء استفاده از شروط قراردادهای مشارکت مدنی و مطالعه تطبیقی با آموزه‌های دایرکتیو اتحادیه اروپا. فصلنامه مطالعات مالی و بانکداری اسلامی انتشارات، 1(1)، 39-70.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: موسسه اسماعلیان.
مدنی بجستانی، سید مجتبی (1389). شروط ضمن عقد مشارکت مدنی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسه کیهان.
 نظرپور، محمد نقی؛ و ملاکریمی، فرشته (1394). بررسی قرارداد مشارکت مدنی بانک مرکزی از دید قواعد فقهی. فصلنامه اقتصاد اسلامی. 15(57)، 137-166.
  • تاریخ دریافت: 17 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 17 شهریور 1397
  • تاریخ پذیرش: 06 آبان 1397