قلمرو نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه الهیات دانشگاه رازی کرمانشاه (نویسنده مسئول)

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

اجتهاد فرآیندی است که بواسطه آن فقیه احکام را استنباط و محتوای شریعت را با نیازهای متغیر هر عصر تطبیق میدهد. پویندگی و بالندگی اجتهاد در گرو آگاهی به روح زمان و نیازهای آن است، زیرا به علت تحولات زمانی و مکانی موضوعات، تحول در شیوه اجتهاد، یک امر طبیعی است. به علاوه به دنبال تحول در موضوعات، ملاکات تعلق احکام به آن‌ها و در بعضی موارد احکام متحول می­شود، اما تغییر در موضوعات در برخی موارد یک تحول ماهوی است و در بعضی موارد تحول کارکردی، که برحسب شرایط زمان و مکان و فصاحت عرف به وجود می­آید.
نقش زمان و مکان در اجتهاد و تغییر احکام موضوعی است که همواره مد نظر فقها و آشنایان به فقه بوده، ولی امروزه به علت تحولات عمیق مدرن، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق به بررسی دیدگاههای مختلف درباره نقش زمان و مکان در اجتهاد پرداخته شده و پس از نقد و بررسی دیدگاه‌های مختلف، در نهایت نظریه مختار ارائه شده است. 

کلیدواژه‌ها

برای مشاهده اصل مقاله به صورت کامل، بر روی لینک "اصل مقاله" در بالای صفحه کلیک کنید

قرآن مجید.
آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین (1409)، قاعده الضرر و الاجتهاد و التقلید (کفایه ‏الأصول)، قم: مؤسسه آل البیت لیهم السلام، چ اول.‏
آشتیانى، میرزا محمد حسن بن جعفر (1369)، کتاب القضاء، تهران: چاپخانه رنگین، چ اول.‏
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت: دار ‏الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چ سوم.‏
تقوى، مرتضى (بی‌تا)، تحول موضوعات در فقه، مجله فقه اهل بیت (علیهم السلام)، ‏‏قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، چ ‏اول.‏
جناتی، محمد ابراهیم (1385)، فقه و زمان، قم: نشر احیاگران، چ اول.‏
حائرى، عبدالکریم (بی‌تا)، درر الفوائد، قم: چاپخانه مهر، چ اول.  ‏
حلّى، ابن ادریس (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ دوم.‏
حلّى، جمال الدین (1407)، المهذب البارع فی شرح المختصر ‏النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ اول.‏
حلی، حسن بن یوسف (بی تا)، کشف المراد، مترجم: ابوالحسن شعرانی، ‏بیجا: انتشارات اسلامیه
حر عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم ‏السلام)، چ اول.‏
خمینی، روح الله (1423)، ولایت فقیه، تهران: ‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چ دوازدهم.‏
همو، (1385)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و ‏نشر آثار امام خمینی، چ چهارم.‏
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان: دار العلم، چ اول.‏
رحمانی، محمد (1374)، احکام حکومتی و زمان و مکان، ملاکات احکام و احکام ‏حکومتی، قم: گنگره مبانی فقهی امام خمینی (ره). ‏
رضایی، محمدعلی (1374)، دیدگاهها درباره تاثیر عنصر زمان و مکان بر اجتهاد، قم: گنگره ‏مبانی فقهی امام خمینی (ره).‏
سبحانی، جعقر (1369)، «جامعیت علمی و عملی امام خمینی»، مجله‌ کیهان اندیشه، ‏شماره 29.‏
سبزوارى، محمد باقر بن محمد مؤمن (1423)، کفایة الأحکام، قم: دفتر ‏انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ اول.‏
سروش، عبدالکریم (1370)، قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سید رضى، محمد (1414ق)، نهج البلاغه، قم: مؤسسه نهج ‏البلاغه، چ اول. ‏
صدر، سید محمد باقر (1403)‌، الفتاوى الواضحه، بیروت: دار التعارف ‏للمطبوعات، چ هشتم.‏
همو، (1408)، دروس فى علم الاصول (الحلقه الاولى)، قم: مجمع ‏الشهید.‏
طباطبائی، محمد حسین (بی تا)، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، قم: شرکت سهامی انتشار. 
عاملى، محمد بن مکى (شهید اول)، (1409ق)، القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشى مفید، چ اول.‏
‏قائم مقامی، سید عباس (1369)، «نقش دو عنصر زمان و مکان در استنباط»، کیهان ‏اندیشه، شماره 32.‏
فیومى، احمد بن محمد مقرى (بی‌تا)، قم: المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، منشورات دار الرضی، چ اول.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، تهران: دار الکتب ‏الإسلامیه، چ چهارم.‏
کلانتری، علی اکبر (1378)، حکم ثانوی در تشریح اسلامی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ‏اسلامی.‏
مکارم شیرازى، ناصر (1425)، أنوار الفقاهه؛ کتاب البیع، قم: انتشارات ‏مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، چ اول.‏
همو، (1427)، دائرةالمعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسه امام ‏على بن ابى طالب علیه السلام، چ اول.‏
همو، (1428)، الاجتهاد و التقلید (أنوار الأصول)، قم: انتشارات ‏مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، چ دوم.‏
نائینى، محمد حسین (بی تا)، فوائد الاصول، بی نا، بی جا.‏
نجفی، محمد حسین (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار إحیاء ‏التراث العربی، چ هفتم.‏
  • تاریخ دریافت: 11 اردیبهشت 1393
  • تاریخ بازنگری: 09 مرداد 1393
  • تاریخ پذیرش: 20 آذر 1393