پژوهشنامه فقه اجتماعی
واکاوی فقهی و حقوقی تأثیر فسخ بر استرداد مورد معامله در نظام حقوقی ایران با تکیه بر قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادگروه حقوق اسلامی،دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی ،تهران، ایران
2 دانشیارگروه فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری، تهران،ایران.
3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری،تهران،ایران
چکیده
قانونگذار ایرانی در خصوص تأثیر فسخ بر استرداد مورد معامله، در قانون مدنی سخنی به میان نیاورده، اما دیوان عالی کشور در رأی وحدت رویه 810 به این مسئله پرداخته است. تبصره ۱ ماده ۱ قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول مصوب06/09/1401 مجلس شورای اسلامی و 26/02/1403 مجمع تشخیص مصلحت نظام، مورد معامله را درصورتیکه از طریق عقود لازمه منتقل شده باشد، در حکم تلف دانسته و میان انتقال ناشی از عقود لازمه و عقود جایز تمایز قائل شده است، اما در اقوال مشهور فقیهان امامیه این تفاوت به چشم نمیخورد و برخلاف آنچه در تبصره مزبور آمده است، حتی اگر مورد معامله از طریق اقاله یا اعمال خیار به ملک متعامل نخست بازگردد نیز لزومی به استرداد آن نیست. قانونگذار ایرانی دررابطهبا تأثیر فسخ بر استرداد مورد معامله در خصوص اموال غیرمنقول ثبتشده، رأی وحدت رویه ۸۱۰ دیوان عالی کشور را بهموجب قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول مصوب 17/3/1403 نسخ کرده است. بر اساس دیدگاه مشهور فقیهان امامیه، انتقال مورد معامله از طریق عقود لازمه بهمنزله تلف حکمی است و ازاینحیث، قانون مزبور مطابق دیدگاه مشهور فقیهان تدوین شده است؛ هرچند فقیهان امامیه در این مطلب میان اموال منقول و غیرمنقول و نیز معاملات با ثبت رسمی و غیررسمی برخلاف مفاد قانون مزبور تفکیکی قائل نشدهاند. ازاینرو با توجه به تازگی موضوع در قوانین موضوعه، در این مقاله که از طریق کتابخانهای و روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده، مبانی فقهی و حقوقی موارد مزبور را تحلیل و بررسی مینماییم
کلیدواژهها
افندی، علیحیدر خواجهامین (1411ق). دررالحکام فی شرح مجلةالاحکام (جلد 1). بیجا.
امامی، سیدحسن (1389). حقوق مدنی (جلد 1). تهران: اسلامیه.
انصاری، مرتضی (بیتا). المکاسب (جلد 6). قم: تراثالشیخالاعظم.
ایروانی نجفی، میرزاعلی (1385). حاشیه المکاسب. تهران: کیا.
جواهری، شیخ محمد (بیتا). الواضح فی شرحالعروةالوثقى (جلد 10). قم: العارف.
خویی، سیدابوالقاسم (1377). مصباحالفقاهه (جلد 3). قم: داوری.
خویی، سیدابوالقاسم (1418ق). موسوعةالامامالخویی (جلد 40). قم: مؤسسه احیای آثارالامامالخویی.
دمیری ابوالبقاءالشافعی، کمالالدین محمدبنموسىبنعیسىبنعلی (1425ق). النجمالوهاج فی شرحالمنهاج (جلد 4). جده: دارالمنهاج.
سبحانی، جعفر (1414ق). المختار فی احکامالخیار (جلد 1). قم: مؤسسه امامصادق (علیهالسلام).
شهید ثانی، زینالدینبنعلی (1410ق). روضة البهیة فی شرحاللمعةالدمشقیه (جلد 3). قم: داوری.
فاضل لنکرانی، محمد (1419ق). تفصیلالشریعة (جلد 1). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهمالسلام).
کاسانی حنفی، علاءالدین ابوبکربنمسعودبناحمد (1406ق). بدائعالصنایع فی ترتیبالشرایع (جلد 6). دارالکتبالعلمیه.
مجموعة منالمؤلفین (بیتا). الفتاویالاقتصادیة. بیجا.
محقق داماد، سیدمصطفی (1390). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مروج جزایری، سیدمحمدجعفر (1416ق). هدیالطالب فی شرحالمکاسب. قم: دارالکتاب.
مؤسسه دائرةالمعارف الفقهالاسلامی (بیتا). فرهنگ فقه فارسی. بیجا.
موسوی خمینی، سیدروحالله (1410ق). کتاب البیع (جلد 5). قم: اسماعیلیان.
موسوی خمینی، سیدروحالله (بیتا). تحریرالوسیله (جلد 1). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی (رحمتالله علیه).
نایینی، محمدحسین (1410ق). منیةالطالب (جلد 1). قم: المکتبةالمحمدیة.
نجفی جواهری، محمدحسن (1362). جواهرالکلام فی شرح شرایعالاسلام (جلد23). بیروت: دار احیاءالتراثالعربی.
نجفی خوانساری، شیخ موسى (بیتا). منیةالطالب فی حاشیةالمکاسب. قم: المکتبةالمحمدیه.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1433ق). منهاجالصالحین (جلد 2). قم: بنیاد فقه و معارف اهلبیت.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و جمعی از پژوهشگران (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت (علیهمالسلام) (جلد 2). قم: دائرةالمعارف فقه اهلبیت (علیهمالسلام).
References
Afandi, Ali Haidar Khwajah Amin (1411 AH). Durar al-Hukkam fi Sharh Majallat al-Ahkam. n.p. [in Arabic]
Akhund Khorasani, Mohammad Kazem (1406 AH). Hashiyat al-Makasib. Tehran: Vezarat-e Farhang va Ershad-e Eslami. [in Arabic]
Ansari, Sheikh Morteza (n.d.). Al-Makasib. Qom: Turath al-Sheikh al-A'zam. [in Arabic]
Collection of authors (n.d.). Al-Fatawa al-Iqtisadiyyah. n.p. [in Arabic]
Damiri al-Shafi‘i, Kamal al-Din Mohammad ibn Musa ibn ‘Isa ibn Ali (1425 AH). Al-Najm al-Wahhaj fi Sharh al-Minhaj. Jeddah: Dar al-Minhaj. [in Arabic]
Emami, Seyed Hassan (1389 SH). Hoquq-e Madani. Tehran: Eslamiyeh. [in Persian]
Fazel Lankarani, Mohammad (1419 AH). Tafsil al-Shari‘ah. Qom: Markaz Feqhi A’emmeh Athar (peace be upon them). [in Arabic]
Hashemi Shahroudi, Seyed Mahmoud (1433 AH). Minhaj al-Salihin. Qom: Bonyad Feqh va Ma‘aref Ahl al-Bayt. [in Arabic]
Hashemi Shahroudi, Seyed Mahmoud, and a group of researchers (1426 AH). Farhang-e Feqh motabeq mazhab Ahl al-Bayt (peace be upon them). Qom: Da’erat al-Ma‘aref Feqh Ahl al-Bayt. [in Persian]
Iravani Najafi, Mirza Ali (1385 SH). Hashiyat al-Makasib. Tehran: Kia. [in Arabic]
Jawaheri, Sheikh Mohammad (n.d.). Al-Wadih fi Sharh al-‘Urwat al-Wuthqa –al-‘Aref. Qom: al-‘Aref. [in Arabic]
Kasani Hanafi, ‘Ala’ al-Din Abu Bakr ibn Mas‘ud ibn Ahmad (1406 AH). Bada’i‘ al-Sana’i‘ fi Tartib al-Shara’i‘. Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah. [in Arabic]
Khoei, Seyed Abolqasem (1377 SH). Misbah al-Fiqahah. Qom: Davari. [in Arabic]
Khoei, Seyed Abolqasem (1418 AH). Mawsu‘at al-Imam al-Khoei. Qom: Mu’assasat Ihya’ Athar al-Imam al-Khoei. [in Arabic]
Mo’asseseh Da’erat al-Ma‘aref al-Fiqh al-Eslami (n.d.). Farhang-e Feqh-e Farsi. n.p. [in Arabic]
Mohaqqiq Damad, Seyed Mostafa (1390 SH). Qawa‘id al-Fiqh. Tehran: Markaz-e Nashr-e Oloum-e Eslami. [in Persian]
Mousavi Khomeini, Rouhollah (1410 AH). Kitab al-Bay‘. Qom: Esma‘ilian. [in Arabic]
Mousavi Khomeini, Rouhollah (n.d.). Tahrir al-Wasilah. Tehran: Mu’assasat Tanzim va Nashr Athar Imam Khomeini (RA). [in Arabic]
Murawwij Jaza’iri, Seyed Mohammad Jafar (1416 AH). Huda al-Talib fi Sharh al-Makasib. Qom: Dar al-Ketab. [in Arabic]
Naeini Mohammad Hossein (1410 AH). Monyat al-Talib. Qom: al-Maktabah al-Mohammadiyyah. [in Arabic]
Najafi Jawaheri, Mohammad Hasan (1362 SH). Jawahir al-Kalam fi Sharh Shara’i‘ al-Islam. Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-‘Arabi. [in Arabic]
Najafi Khansari, Sheikh Musa (n.d.). Monyat al-Talib fi Hashiyat al-Makasib. Qom: al-Maktabah al-Mohammadiyyah. [in Arabic]
Shahid Thani (1410 AH). Rawdat al-Bahiyyah fi Sharh al-Lum‘ah al-Dimashqiyyah. Qom: Davari. [in Arabic]
Sobhani, Sheikh Jafar (1414 AH). Al-Mukhtar fi Ahkam al-Khiyar. Qom: Mu’assasat. [in Arabic]
)
دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 25
اسفند 1403صفحه 1-24
- تاریخ دریافت: 23 دی 1403
- تاریخ بازنگری: 27 اردیبهشت 1404
- تاریخ پذیرش: 20 اسفند 1403