پژوهش‌نامه فقه اجتماعی

مفاد قاعده عدالت از دیدگاه استاد مطهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

2 استادیار فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

عدالت به‌عنوان قاعده فقهی از سوی برخی از فقها و اندیشمندان معاصر و از جمله استاد مرتضی مطهری مطرح شده است. با توجه به اهمیت و تأکید بسیار قرآن و روایات اسلامی بر ملاک و میزان بودن عدالت در مقررات اسلامی، به‌ظاهر تردیدی در قاعده بودن عدالت باقی نمی‌ماند؛ ولی با ملاحظه معانی متعددی که در حوزه‌های متعدد برای عدالت بیان می‌شود، باید دید مفاد قاعده فقهی عدالت چیست؟ و به‌واقع چه چیزی باید میزان و ملاک احکام قرار بگیرد؟ استاد مطهری که خود قاعده بودن عدالت را مطرح نموده، به این مسئله به‌طور مستقیم اشاره نکرده است؛ ولی در آثار ایشان از طرفی عدالت به رعایت استحقاق و حفظ حقوق واقعی و طبیعی ارجاع شده و از طرف دیگر تطبیقات و مثال‌های فقهی و حقوقی وجود دارد که به این معنا از عدالت اشارت دارد. به نظر می‌رسد همین معنا می‌تواند مفاد قاعده عدالت واقع شود و به‌ویژه در مسائل حقوقی مورد استفاده قرار بگیرد؛ به این معنا که استنباط و اجرای مقررات اسلامی بر پایه رعایت استحقاق‌های طبیعی باشد و با این میزان سنجیده شود.

کلیدواژه‌ها

ابن أبی الحدید، عبد الحمید (1404ق). شرح نهج البلاغة. قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: دارسید الشهداء.
ابن بابویه، محمد بن على (1376). الأمالی. تهران: کتابچى.
ابن بابویه، محمد بن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن حنبل، احمد (1416ق). المسند. بیروت: مؤسسة الرسالة.
اصغری، سید محمد (1388). عدالت به مثابه قاعده فقهی و حقوقی. فصلنامه حقوق، 39(1)، 1-21.
آمدى، عبد الواحد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب. قم، چاپ کنگره، چاپ اول.
سلیمانی، عباس؛ و راغبی، محمدعلی (1398). بررسی فقهی قاعده عدالت اجتماعی. حکومت اسلامی، 24(98)، 32-58.
سید رضی، محمد بن حسین (1414ق). نهج البلاغة. قم: هجرت.
سیستانی، سید علی (1414ق). قاعده لاضرر و لاضرار. قم: دفتر آیت الله العظمی سیستانی.
طباطبایی سید محمود (1395). نسبت قاعده عدالت با قواعد فقهی دیگر. مجله فقه، 23(1)، 151-172.
طباطبایی، سید محمود (1393). درآمدی بر تطبیق قاعده عدالت. مجله فقه و اصول، 46(98)، 143-158.
طوسى، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
علیدوست، ابوالقاسم (1393). نقش عدالت در فرایند استنباط اول و دوم. مجله فقه، 21(3)، 3-20.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مطهری، مرتضی (1371). عدل الهی. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1375). زندگی جاوید یا حیات اخروی. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1376). اسلام و مقتضیات زمان (جلد اول). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1376). اسلام و مقتضیات زمان (جلد دوم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). بیست گفتار. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). سیری در سیره ائمه اطهار(ع). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). فلسفه اخلاق. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1378). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1379). آشنایی با قرآن (جلد ششم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1380). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1382). نظری به نظام اقتصادی اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1386). آشنایی با قرآن (جلد هشتم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1386). فلسفه تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1389). یادداشتهای استاد مطهری (جلد پنجم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1389). یادداشتهای استاد مطهری (جلد سوم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1390). یادداشتهای استاد مطهری (جلد اول). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1390). یادداشتهای استاد مطهری (جلد هفتم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1391). یادداشتهای استاد مطهری (جلد ششم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1392). یادداشتهای استاد مطهری (جلد یازدهم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1393). انسان شناسی قرآن. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1394). یادداشتهای استاد مطهری (جلد نهم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1403ق). بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات حکمت.
مهریزی مهدی (1376). عدالت به مثابه قاعده فقهی. نقد و نظر، 11، 184-197.
پژوهش‌نامه فقه اجتماعی
دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 18
مرداد 1400
صفحه 233-260
  • تاریخ دریافت: 11 آبان 1399
  • تاریخ بازنگری: 05 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 28 دی 1399