واکاوی فقهی و حقوقی قصاص از منظر شرط تکافؤ در دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

در نظام حقوقی اسلام، «قصاص» حکم اولیه برای جنایات عمدی علیه اشخاص است و در صورت وجود شرایط ویژه­ای، قصاص علیه جانی ثابت می­گردد. یکی از شرایط ثبوت حکم قصاص، «تکافؤ و برابری» میان مجنی­علیه و جانی در یک سری از جنبه­ها است که مهم­ترین آن، «تکافؤ در دین» می­باشد. در صورتی­که دین قاتل اشرف از دین مقتول باشد، قصاص علیه قاتل ثابت نشده و حکم به پرداخت دیه می­گردد. این حکم دارای فروع است که در این نوشتار مورد بررسی قرار می­گیرد. سابقه این موضوع در نظام حقوقی ایران به پس از انقلاب بازمی‌گردد. در قوانین کیفری، این موضوع به‌طور محدود مورد اشاره واقع شد اما احکام برخی حالات و مسائل آن بیان نگردید. در قانون مجازات اسلامی سال 1392 نیز در مواد (301) و (310) احکامی صادر گردید و برخی اشکالات تا حدودی برطرف شد اما همچنان اجمال در برخی موضوعات وجود دارد که می­توان با استفاده از نظرات فقها، خلأهای قانونی را برطرف نمود.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
نهج‌البلاغه
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن زهرة حلبی، حمزة بن علی (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الاصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ابن فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابوالصلاح حلبی، تقی الدین (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر­المؤمنین(ع).
اسدی حلی، احمد بن محمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
انصاری، زکریا بن محمد؛ سنیکی، زین الدین (200م). اسنی المطالب شرح روض الطالب. بیروت: دارالکتب العلمیة.
بهجت، محمدتقی (1426ق). جامع المسائل. قم: دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله بهجت(ره).
تبریزی، جواد (1426ق). تنقیح مبانی الاحکام- کتاب القصاص. قم: دار ­الصدیقة الشهیدة.
جزیری، عبدالرحمن؛ غروی، سید محمد؛ و مازح، یاسر (1419ق). الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل­البیت علیهم­السلام. بیروت: دار­الثقلین.
حاج علی، فریبا؛ و محمدی ارانی، اکرم (1393). بررسی تطبیقی قصاص و دیات در فقه مذاهب خمسه. تهران: میزان.
حر­عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل­الشیعة إلی تحصیل مسائل­الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت علیهم­السلام.
حسینی شیرازی، سید محمد (1400ق). الفقه کتاب القصاص بحوث فقهیة استدلالیة. قم: دار القرآن الکریم.
خمینی، سید روح­الله (بی­تا). تحریر­الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
خوانساری، سید احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز (1404ق). المراسم العلویة والاحکام النبویة فی الفقه الامامی. قم: منشورات الحرمین.
سید مرتضی، علی بن حسین (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهید اول، محمد بن مکی (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: دار التراث دار الاسلامیة.
شهید اول، محمد بن مکی (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الارشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتابفروشى داورى.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1415ق). المقنع. قم: مؤسسه امام هادی(ع).
طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار­الکتب­العربیة، 1400ه.ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعة. قم: دفتر انشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عمید زنجانی، عباسعلی (1378). فقه سیاسی. تهران: امیر کبیر.
فاضل لنکرانی، محمد (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – القصاص. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم­السلام.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1378ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
قشقاوی، هادی (1379). آیین دادرسی اسلامی در مورد غیرمسلمانان از دیدگاه فقه امامیه. مجله فقه اهل­بیت(ع)، 12(45)، 205-248.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحرام و الحلال. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق داماد، سیدمصطفی (1396). فقه استدلالی جزایی تطبیقی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مدنی کاشانی، رضا (1410ق). کتاب القصاص للفقها و الخواص. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مرعشی نجفی، سید شهاب الدین (1415ق). القصاص علی ضوء القرآن و السنّة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
مزروعی، رسول (1394). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب 1392- کتاب قصاص. قم: مؤسسه دایرة­المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل­بیت(ع).
مفید، محمد بن نعمان (1413ق). المقنعة. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات. قم: مؤسسه انتشارات دانشگاه مفید.
موسوی همدانی، سید محمدباقر (1374). ترجمه تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم.
میرمحمدصادقی، حسین (1393). حقوق کیفری اختصاصی جرایم علیه اشخاص. تهران: میزان.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • تاریخ دریافت: 18 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 26 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 تیر 1399