پژوهش‌نامه فقه اجتماعی (پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی/پژوهش‌نامه فقهی)

امکان سنجی تغییر احکام در فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی، دکتری فقه و حقوق جزا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه حقوق جزا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

علی‌رغم اتفاق نظر همه مسلمانان بر خاتمیت، جهان شمولی و ابدی بودن شریعت اسلام، در عمل این سؤال اساسی پیش می­آید که در صورت تغییر مصالح و مفاسد واقعی در طول زمان، آیا امکان تغییر احکام اسلامی وجود دارد؟ پژوهش حاضر در پاسخ به این سؤال مهم، ابتدا به‌منظور تنقیح محل نزاع، مقصود از تغییر و اقسام و مصادیق حکم در فقه امامیه را بررسی کرده، سپس به بررسی نظرات و راهکارهای فقهای امامیه در مورد امکان تغییر احکام اسلامی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که مطابق نظر آنان، پاره­ای از احکام اسلامی همانند احکام امضائی، حکومتی، قضایی، احکام غیرقابل اجرا، احکام ضرری و احکام صادر شده به نحو قضیه شخصیه، به‌طور موقت یا دائمی قابل تغییر هستند و مجتهد یا حاکم اسلامی به‌منظور تطبیق احکام اسلام با نیازها و الزامات عصر حاضر، می­تواند نسبت به تغییر این‌گونه احکام اقدام کند، بدون آنکه این تغییر حکم مشمول عناوینی همچون نسخ، اجتهاد در مقابل نص یا بدعت گردد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب. بیروت: دار صادر.
انصاری، مرتضی (1419). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (بی­تا). کفایة الاصول. قم: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
آشتیانی، میرزا محمدحسن (1430). بحر الفوائد فی شرح الفرائد. بی­جا: ذوی القربی.
آلوسی، محمد (بی­تا). بلوغ الارب فی معرفه أحوال العرب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
آمدی، علی بن محمد (بی­تا). الإحکام فی اصول الأحکام، بی­جا: دار الکتب العلمیة.
حر عاملی، محمدحسن (1376). الفصول المهمة فی اصول الائمة. قم: موسسه معارف اسلامی امام رضا(ع).
حکیم، سید محمدتقی (1979م). اصول العامه للفقه المقارن. قم: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
خمینی، سید روح­الله (1389). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح­الله (1405ق). تهذیب الاصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
خمینی، سید روح­الله (1410ق). الرسائل. قم: اسماعیلیان.
خمینی، سید روح­الله (1410ق). المکاسب المحرمة. قم: موسسة اسماعیلیان.
خمینی، سید روح­الله (1410ق). کتاب البیع. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
خمینی، سید روح­الله (1420ق). معتمد الاصول. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
خمینی، سید روح­الله (1427ق). أنوار الهدایة فی التعلیقیة علی الکفایة. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر تراث الإمام الخمینی‌(ره).
خمینی، سید روح­الله (1434ق). ولایت فقیه. تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی(ره).
خویی، ابوالقاسم (1428ق). القضاء و الشهادات. قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیة بقم المقدسة.
خویی، ابوالقاسم (1430ق). البیان فی تفسیر القرآن. قم: موسسة احیاء آثار الامام الخویی.
خویی، سید محمدتقی (بی­تا). الشروط أو التزامات التبعیه فی العقود. بی­جا: موسسة المنار.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار القلم.
سبحانی، جعفر (1394). الایضاحات السَّنیّة للقواعد الفقهیة. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
سبحانی، جعفر (1429ق). رسائل فقهیة. قم: موسسه امام صادق(ع).
سبحانی، جعفر (بی­تا). الخاتمیه فی الکتاب و السنه و العقل الصریح. تهران: مشعر.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (بی­تا). تمهید القواعد. بی­جا: مکتب الإعلام الاسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی (1400ق). القواعد و الفوائد. قم: کتابفروشی مفید.
شهید اول، محمد بن مکی (بی­تا). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. بی­جا: بی­نا.
صدر، سید محمدباقر (1385). اقتصادنا. قم: موسسه بوستان کتاب.
صدر، سید محمدباقر (1430ق). مباحث الاصول. قم: دار البشیر.
طباطبایی قمی، سید تقی (1371). آراؤنا فی اصول الفقه. قم: محلاتی.
طباطبایی، محمدحسین (1387). معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر. قم: تشیع.
طباطبایی، محمدحسین (1388). بررسی­های اسلامی. قم: موسسه بوستان کتاب قم.
علامه حلی، حسن بن یوسف (بی­تا). تهذیب الوصول الی علم الاصول. بی­جا: موسسة الامام علی(ع).
علی، جواد (بی­تا). المفصل فی تاریخ العرب. بیروت: دار العلم للملایین.
عمید زنجانی، عباسعلی (1367). فقه سیاسی. تهران: انتشارات امیر کبیر.
فاضل مقداد (1403ق). نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
قلقشندی، احمد بن علی (بی­تا). صبح الاعشی فی صناعه الانشاء. بیروت: دار الکتب العلمیة.
قمی، میرزا ابوالقاسم (1430ق). القوانین المحکمة فی الاصول. قم: احیاء الکتب الاسلامیة.
کاشف الغطاء، محمد حسین (1422ق). تحریر المجلة. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
کاظمی خراسانی، محمد علی (بی­تا). فوائد الاصول. قم: موسسة النشر الاسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مراغی، میرعبدالفتاح (1417ق). العناوین الفقهیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
مروجی، علی (1428ق). تمهید الوسائل فی شرح الرسائل. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1370). اصول الفقه. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
مکارم شیرازی، ناصر (1380). بحوث فقهیّه هامّه. قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1385). الفتاوی الجدیدة. قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1425ق). انوار الفقاهة (کتاب البیع). قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1425ق). تعزیر و گستره آن. قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1427ق). دائرة المعارف فقه مقارن، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (بی­تا). موسوعة الفقه الاسلامی المقارن. قم: بی­نا.
نائینی، محمدحسین (بی­تا). تنبیه الامة و تنزیه الملة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی: بی­جا.
نراقی، احمد (1408ق). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام. قم: مکتبة بصیرتی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1385). فرهنگ فقه فارسی. قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
یوسفی مقدم، محمد صادق (1387). درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن. قم: بوستان کتاب.
پژوهش‌نامه فقه اجتماعی (پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی/پژوهش‌نامه فقهی)
دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 16
مرداد 1399
صفحه 165-184
  • تاریخ دریافت: 12 آذر 1398
  • تاریخ بازنگری: 12 اردیبهشت 1399
  • تاریخ پذیرش: 01 خرداد 1399