تأملی در حکم فقهی مشارکت انتخاباتی در نظام سیاسی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

ازآنجاکه در حکومت اسلامی دستگاه فقهی مهم‌ترین دستگاه متولی تعیین ضرورت و یا عدم ضرورت رفتارهای حکومتی می‌باشد، در این نوشتار قصد داریم تا به بررسی یکی مهم‌ترین کنش‌های سیاسی ممکن، یعنی مشارکت انتخاباتی، از منظری فقهی، بپردازیم. در این راستا نخست از قالب «حق» و «تکلیف»، به این کنش نظر کرده و نشان داده‌ایم که مردم حقی بر حکومت دارند تا برای آنان بستر مشارکت سیاسی فراهم آید. در گام بعد پس از مهیا شدن زمینه استیفا این حق، بر مردم واجب می‌شود تا در این بستر که از مهم‌ترین اشکال آن در عصر حاضر حضور در انتخابات است، دست به مشارکت زنند. برای اثبات این مدعا با روشی فقهی به متون دینی و منابع فقهی رجوع نموده و از این رهگذر به سه دلیل عمده متمسک شده‌ایم که عبارت‌اند از: 1. وجوب حفظ نظام و حفظ اقتدار آن، 2. مقام خلافت و مسئولیت امت، 3. اختیارات حاکم در منطقةالفراغ.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
نهج البلاغه
آشوری، داریوش (1373). دانشنامه سیاسی: فرهنگ اصطلاحات و مکتب­های سیاسی. تهران: مروارید.
ابن ابی فراس، ورام (1410ق). تنبیه الخواطر و نزهه النواظر. قم: مکتبه فقیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم (141ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
ابوعبید، قاسم بن سلام الهروی (1408ق). کتاب الاموال. بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
اپتر، دیوید.ای؛ اندی پین، چالرز.اف (1380). اعتراض سیاسی و تغییر اجتماعی (محمدرضا سعیدآبادی: مترجم). تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
احمدی، علی (1389). انتخابات در ایران. تهران: نشر میزان.
ازکیا، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا (1380). بررسی رابطه بین اعتماد و مشارکت اجتماعی در نواحی روستایی شهر کاشان. نامه علوم اجتماعی، 17(17)، 3-31.
انصاری، شیخ مرتضی (1415ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بجنوردی، حسن (1380). منتهی الاصول. تهران: موسسه العروج.
بشیریه، حسین (1391). جامعه شناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نشر نی.
بیرو، آلن (1370). فرهنگ علوم اجتماعی (باقر ساروخانی: مترجم). تهران: موسسه کیهان.
حائری، سید کاظم حسینی (1423ق). فقه العقود. مجمع الفکر الاسلامی، قم
حکیم، محمدتقی (1423ق). الاصول العامه للفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت(ع).
حمیری، نشوان بن سعید (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. بیروت: دارالفکر المعاصر.
خمینی، سید روح الله (1421ق). کتاب البیع. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید روح الله (1423ق). ولایت فقیه. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
راش، مایکل (1388)، جامعه و سیاست: مقدمه ای بر جامعه شناسی سیاسی (منوچهر صبوری: مترجم)، تهران: سمت.
ساعی، علی (1388). توسعه آموزشی و مشارکت انتخاباتی: مطالعه موردی انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری ایران. فصلنامه علوم اجتماعی،  16(45)، 1-23.
صدر، محمدباقر (1417ق). اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان.
صدر، محمدباقر (1418ق). دروس فی علم الاصول. قم: موسسه النشر الاسلامی.
صدر، محمدباقر (1421ق). الاسلام یقود الحیاه. قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
صدوق، محمد بن علی (1403ق). معانی الاخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
صدوق، محمد بن علی (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، احمد بن علی (1403ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. مشهد: نشر مرتضی.
طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
عالم، عبدالرحمن (1389). تاریخ فلسفه سیاسی غرب: از آغاز تا پایان سده های میانه. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
عبدالله، عبدالمطلب (1391). تحلیل رفتار رأی دهی در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
علامه حلی، حسن بن یوسف (1380). تهذیب الوصول. لندن: موسسه الامام علی(ع).
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: موسسه اسماعیلیان.
فولادیان، مجید؛ رمضانی فرخد، احمد (1387). نظریه ها و پارادیم های مشارکت در جامعه شناسی. مشهد: انتشارات سخن گستر.
فیرحی، داود (1377). مفهوم مشارکت سیاسی. فصلنامه علوم سیاسی، 1(1)، 38-69.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. قم: دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مراغى، سید میر عبد الفتاح (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
معمار، رحمت الله (1390). مبارزه انقلابی، مشارکت پساانقلابی تحلیل تطبیقی درون کشوری از ایران. تهران: انتشارات پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
منتظری، حسینعلی (1409ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: موسسه کیهان.
موسوى خلخالى، سید محمدمهدى (1425ق). الحاکمیه فی الاسلام. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
نائینی، محمدحسین (1373ق). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: المکتبه المحمدیه.
هرسیج، حسین؛ محمود اوغلی، رضا (1391). بررسی رابطه مشارکت سیاسی و احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان اصفهانی. پژوهش های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 1(2)، 1-20.
Webster's, Merriam (2003). Collegiate Dictionary, Eleventh Edition.
  • تاریخ دریافت: 16 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 05 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1398