کاوشی نو در نقش‌یابی اهداف شریعت در منطقة الفراغ (با تکیه بر آراء شهید صدر، آیت‌الله شمس‌الدین و آیت‌الله سیستانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

یکی از نظراتی که بیشتر به‌واسطه کتاب «اقتصادنا»ی شهید صدر رواج یافت و ادعا بر آن بود که موجب پویایی و انعطاف بیشتر شریعت در مواجهه با مسائل نوپدید می‌شود همانا نظریه «منطقة الفراغ» است که البته مورد خوانش­های گوناگون و بعضاً ناهمساز نیز قرار گرفته است. پس از آن نظریه مذکور مورد توجه فقیهان دیگری همچون آیت‌الله شمس‌الدین و آیت‌الله سیستانی قرار گرفت. یکی از مسائلی که درباره این نظریه قابل توجه است پیوند و ارتباط آن با اهداف و مقاصد شریعت است که البته تاکنون (به حسب تتبع نگارندگان) هیچ پژوهش مستقلی به آن نپرداخته است. در این تحقیق پس از تبیین مسئله منطقة الفراغ به صورت تطبیقی میان سه محقق نامبرده، به بررسی ارتباط آن با اهداف و مقاصد شریعت از طریق بازخوانی برخی روایات و گزارش‌های تاریخی موجود که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمد کاظم (1409ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1385ق). شرح نهج‌البلاغه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن بابویه (صدوق)، محمد بن علی (1377ق). من لا یحضره الفقیه. نجف:دار الکتب الإسلامیة.
ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور (1411ق). مستطرفات السرائر. قم: نشر اسلامی.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1393ق). وسیلة النجاة، تحقیق سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی.
انصاری، مرتضی (1419ق). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق). صحیح البخاری. بیروت: دارالفکر.
تمدن، حمیدرضا، (1397). نقش یابی مقاصد شریعت در اجتهاد شیعی و جایگاه آن در نظام سازی فقهی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع) (پایان نامه کارشناسی ارشد).
تمدن، حمیدرضا؛ و الهی خراسانی، علی (1396). بررسی نگره نسبت دادن قیاس به ابن جنید. جستارهای فقهی و اصولی. 3(3)، 65-90.
حائری، مرتضی؛ و امراللهی، محمد حسین (1394). ابتغاء الفضیلة فی شرح الوسیلة. قم: مؤسسة النشر.
حر عاملی، محمدبن حسن (1416ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة‌ آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
حر عاملی، محمدبن حسن (بی‌تا). وسائل الشیعه. بی‌جا: دار العهد الجدید للطباعة.
خمینی، سید روح الله (1414ق). بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح‌الله (1421ق). البیع. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خوئی، سید ابوالقاسم (1383). التنقیح فی شرح المکاسب. قم: موسسه احیاء آثار امام خویی.
ربانی، سید محمد علی (1437ق). حجیة خبر الواحد (تقریر بحث الاصول للسید علی السیستانی)، نسخةاولیة محدودة التداول.
ربانی، سید محمد علی (1437ق). مباحث الحجج (تقریر بحث الاصول للسید علی السیستانی). نسخة اولیة محدودة التداول.
سعدی، حسینعلی (1395). حجیت در اجتهاد نظام ساز. فصلنامه راهبرد فرهنگ، 9(36)، 43-60.
سیستانی، سید علی (1414ق). قاعدة لاضرر و لاضرار. قم: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی.
سیستانی، سید علی (1437ق). الإجتهاد و التقلید. قم: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی.
شریعت اصفهانی، فتح الله (1407ق). قاعدة لاضرر. بیروت: دار الأضواء.
شمس‌الدین، محمد مهدی (1417ق). مجال الاجتهاد و مناطق الفراغ التشریعی المنهاج، 3(3)، ۷-۳۱.
شمس‌الدین، محمد مهدی (1419ق). الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی. بیروت: المؤسسة الدولیة للدراسات والنشر.
صدر، سید محمد باقر (1382). اقتصادنا. قم: موسسه بوستان کتاب.
صدر، سید محمد باقر (1421ق). الاسلام یقود الحیاة. قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للإمام الشهید الصدر.
صدر، سید محمد باقر (1421ق). دروس فی علم الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
طباطبائی، سید علی (1420ق). ریاض المسائل. قم: نشر اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1390ق). الاستبصار. تهران: دارالکتب الاسلامیۀ.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق). الخلاف. قم: نشر اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1385). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
علم الهدی، الشریف الرضی ( 1412ق). تحقیق و شرح محمد عبده. بیروت: دار المعرفة.
کشی، محمد بن عمر (1348ق). رجال کشی. مشهد: دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب (1369). اصول الکافی. تهران: کتاب فروشی علمیه اسلامیه.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1403ق). معارج الأصول. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
مفید، محمد بن محمد (1410ق). المقنعه. قم: نشر اسلامی.
مفید، محمد بن محمد (1414ق). تحریم ذبائح اهل الکتاب. بیروت: دارالمفید.
نجفی، محمد حسن (1366). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
نووی، محیی الدین بن شرف (1407ق). شرح صحیح مسلم. بیروت: دارالکتاب العربی.
نیشابوری، مسلم بن حجاج (1415ق). صحیح مسلم. بیروت: دارالفکر.
هاشمی، سید هاشم (1396ق). اختلاف الحدیث(نسخه قدیمة). بی‌جا: بی‌نا.
هاشمی، سید هاشم (بی‌تا). تعارض الادلة و اختلاف الحدیث. بی‌جا: بی­نا.
  • تاریخ دریافت: 19 بهمن 1397
  • تاریخ بازنگری: 28 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 28 مرداد 1398