واکاوی ابعاد فقهی - حقوقی توثقات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

عدم اطمینان اشخاص در وصول مطالبات خویش سبب اخذ وثیقه از شخص بدهکار خواهد شد که این وثیقه ممکن است از جانب خود شخص یا از طرف دیگری باشد. توثقات از جمله اعمال حقوقی است که در فقه و قانون مدنی بدان پرداخته شده است. ماهیت این عمل حقوقی که شامل ضمان، رهن، حواله و کفالت است هماره مورد اختلاف فقها و حقوق­دانان بوده است و برخی اعتقاد بر عقدی بودن این ماهیت و عده­ای نیز نظر بر ایقاعی بودن آن داشته­اند. اهمیت چنین تمییزی در جایی روشن خواهد شد که به­­دنبال آثار مترتب بر تشکیل، اجرا و انحلال این وثائق و حدود مسئولیت اشخاص متعهد در آن هستیم. در این نوشتار که به­روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است، پس از بررسی مفهوم، مصادیق و انواع وثائق به ماهیت آن­ها پرداخته خواهد شد تا به نظر فقها در این باره دست یابیم و پس از آن نظر قانون­گذار مدنی ایران را در وضع مقررات مربوطه جویا شویم.

کلیدواژه‌ها

آشتیانی، محمدحسن (بی­تا)، کتاب الزکاة، ج۱، بی­جا: بی­نا.
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن قدامة المقدسی، عبدالله بن احمد (1388ق)، المغنی، مصر: مکتبة القاهرة.
احمدی قوهکی، عبدالکریم (1387)، «تحلیلی از ضمان عقدی به عنوان ماهیت حقوقی برخی از ضمانت­های شخص ثالث از حسن اجرای قرارداد»، گواه، شماره ۱۳.
اردبیلی، احمد بن محمد (بی­تا)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
امامی، سید حسن (1371)، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
ایزانلو، محسن، و میرشکاری، عباس (1391)، «طلب ممتاز»، دیدگاه­های حقوق قضایی، شماره ۶۰.
باریکلو، علیرضا (1388)، عقود معین ۲ (عقود مشارکتی، توثیقی و غیر لازم)، تهران: انتشارات مجد.
بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1340)، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1352)، حقوق مدنی: عقد ضمان، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1370)، حقوق مدنی: عقد حواله، تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1370)، حقوق مدنی: عقد کفالت، تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372)، دانشنامه حقوقی، تهران: چاپخانه سپهر.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، حقوق خانواده، تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری  لنگرودی،‌ محمدجعفر (1357)، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران: بنیاد راستاد.
حسینی زبیدی، سید محمدمرتضی (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
حسینی عاملی، سید محمدجواد (بی­تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
خویی، سید ابوالقاسم (1378ق)، مصباح الفقاهة، نجف: مطبعة الحیدریة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار الشامیة.
سلیمانی سوادکوهی، فتح‌الله (بی­تا)، رهن قضایی در حقوق فرانسه و مقایسه با حقوق ایران، تهران: نقش جهان.
شایگان، علی (1375)، حقوق مدنی، قزوین: انتشارات طه.
صفوی، مجید (1394)، «مبانی و آثار ظهر نویسی اسناد براتی در جهت توثیق با مطالعه در حقوق ایران، فقه امامیه، اسناد بین‌المللی و حقوق مصر»، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
طباطبایی مجاهد، سید محمد (بی­تا)، المناهل، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1420ق)، العروة الوثقی، تهران: مؤسسة النشر الإسلامی.
طجرلو، رضا و شعبانی، هادی (1393)، «وثیقه شناور در نظام حقوقی کامن لا»، مطالعات حقوق تطبیقی، دوره پنجم، شماره ۱.
عدل، مصطفی (بی­تا)، حقوق مدنی، تهران: چاپخانه بانک ملی ایران.
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فیض کاشانی، محمدمحسن (1401ق)، مفاتیح الشرائع، قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.
قرشی، علی­اکبر (1361)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
القطان الحلی، محمد بن شجاع (1381)، معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
قنواتی، جلیل و محلی محمد (1396)، «عقد ضمان به مثابه وثیقه عینی»، تحقیقات حقوقی، شماره ۸۰.
قنواتی، جلیل، و مسعودیان، سید ذبیح الله (1396)، «تحلیل وثیقه‌های شخصی بر مبنای توثیق و تضمین»، حقوق اسلامی، شماره ۵۲.
کاتوزیان، ناصر (1392)، عقود معین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1393)، حقوق مدنی: اموال و مالکیت، تهران: نشر میزان.
کاشف الغطاء، محمدحسین (بی­تا)، تحریر المجلة، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
متین دفتری، احمد (1378)، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، تهران: انتشارات مجد.
میرشکاری، عباس (1395)، «وثیقه حکمی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۴۴.
هاشمی شاهرودی، محمود (1387)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
  • تاریخ دریافت: 25 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 25 تیر 1398