پژوهش‌نامه فقه اجتماعی (پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی/پژوهش‌نامه فقهی)

قاعده فقهی حرمت اختلال نظام و کاربرد آن در حوزه ارتباطات و رسانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

قاعدۀ حرمت اختلال نظام از مهم‌ترین قواعدی است که دربردارندۀ حکم فقهی حفظ نظام و جلوگیری از اختلال در آن است. قاعده نفی اختلال نظام از جمله ضروریات مسلم اجتماعی فقه امامیه است و فقها در ابواب مختلف فقهی بدین قاعده استناد کرده­اند. طبق این قاعده آنچه سبب از هم پاشیدگی هریک از این نظام‌های اجتماعی یا ضربۀ به آنها و اختلال در آنها شود، جایز نیست و حفظ هریک از این نظام‌ها واجب است. از جمله این نظام­ها، نظام ارتباطات و رسانه است. در روزگار ما که سیل مسائل نوپیدای فقه سرازیر شده و خودنمایی می‌کند، بررسی ابعاد گوناگون این قاعده در نظام ارتباطات و رسانه ضروری می‌نماید. از این رو در این مقاله سعی بر آن شده است این قاعده مورد تعریف واقع شده و ادله و مستندات شرعی این قاعده بیان گردد و همچنین کاربرد و گستره قاعده وجوب حفظ نظام و نفی اختلال نظام در نظام ارتباطات و رسانه مورد واکاوی و بررسی قرار واقع شود.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
آشتیانی، میرزا محمد حسن (1362)، کتاب القضا، قم: منشورات دارالهجره.
ابن داوود حلی، تقی‏الدین حسن بن علی (1383)، رجال ابن داوود، قم: انتشارات رضی.
اسماعیلی، محسن، و نصرالهی، محمد صادق (1395)، «پالایش فضای مجازی و حکم و مسائل آن از دیدگاه فقهی»، نشریه دین و ارتباطات، شماره 49.
انصاری، محمد علی (1429ق)، الموسوع الفقهیه المیسره، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، مرتضی (1411ق)، المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، قم: منشورات دارالذخائر.
انصاری، مرتضی (1414ق)، رسائل فقهی، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
جاویدنیا، جواد و همکاران (1394)، «واکاوی سیاست‏های پالایش محتوای مجرمانه (فیلترینگ) از منظر فقهی»، نشریه دین و ارتباطات، شماره 48.
حرّ عاملی، محمد بن‏ حسن (1391ق)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعة، با تحقیق عبد الرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
حمصّی رازی، سدید الدین محمود حمصی (1414ق)، المنقذ من التقلید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
خمینی، سید روح الله (1381ق)، المکاسب المحرّمه، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح الله (1386)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح الله (1413ق)، انوار الهدایة فی التعلیقه علی الکفایه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح الله‏ (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: موسسه تنظیم و نظر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح الله (بی­تا)، تحریرالوسیله، قم: دارالعلم.
خمینی، سید مصطفی (1372)، تحریرات فی الأصول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خواجه سروی، غلامرضا، و بیات، مرتضی (1397)، «سیاست­گذاری رسانه مطلوب در جمهوری اسلامی ایران»، نشریه دین و ارتباطات، شماره 52.
خویی، سید ابوالقاسم (1403ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرّواة، بیروت: دار الزهرا.
خویی، سید ابوالقاسم (1412ق)، مصباح الفقاهه، با تقریر میرزامحمد علی توحیدی، بیروت: دار الهادی.
خویی، سید ابوالقاسم (بی‏تا)، التنقیح فی شرح العروةالوثقی، قم: مؤسسة آل‏البیت الاحیاءالتراث.
درگاهی، مهدی (1395)، «میان کنش قاعده حفظ نظام و حریم خصوصی افراد»، فصلنامه پژوهش‏های حفاظتی امنیتی دانشگاه امام حسین(ع)، شماره 19.
سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق)، مهذب الاحکام، قم: دفتر آیت الله سبزواری.
شرتونی، سعید (1992م)، أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، بیروت: مکتبة لبنان.
شریفی و همکاران (1397)، «آسیب‏شناسی سیاست‏گذاری تولید محتوای فضای مجازی در ایران»، فصلنامه مدیریت دولتی، شماره 2.
صلواتیان، سیاوش، و روشندل، طاهر (1390)، «مدیریت رسانه‏ای بحران؛ رویکردی پیشگیرانه»، فصلنامه پژوهش‏های ارتباطی، سال هجدهم، شماره 66.
طباطبایی، سید محمد حسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی نوری، اسماعیل (بی‏تا)، کفایةالموحّدین، تهران: علمیه اسلامیه.
طوسی، محمد بن‏ حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتبة الرضویه.
علامه حلی، حسن ‏بن ‏یوسف (1381ق)، خلاصةالاقوال، با تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف: الطبعةالحیدریه.
علامه حلّی، حسن ‏بن ‏یوسف (1388ق)، الألفین فی إمامه أمیرالمؤمنین(ع)، نجف: مکتبةالحیدریه.
علامه حلّی، حسن‏ بن‏ یوسف (1404ق)، مبادی الوصول إلی علم الأصول، قم: المطبعة العلمیه.
علی ‏محمدی، طاهر و همکاران (1394)، «بررسی فقهی ایجاد نیاز کاذب با تأکید بر آثار اجتماعی آن»، نشریه معرفت فرهنگی و اجتماعی، شماره 2.
فخار طوسی، جواد (1385)، پژوهشی فقهی در خبر و خبرگزاری، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
فراهیدی، خلیل ‏بن احمد (1414ق)، ترتیب کتاب‏العین، قم: اسوه.
فیض ‏الاسلام، سید علی ‏نقی (1371)، نهج‏البلاغه، تهران: بی­نا.
قانع، احمد علی (1392)، «آسیب‏شناسی فقهی و اخلاقی تبلیغات بازرگانی»، مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال چهاردهم، شماره 21.
قمی، محمد بن ‏علی (1363)، عیون اخبارالرضا، قم: کتاب ‏فروشی طوسی.
کرکی، علی ‏بن حسین (1410ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل‏البیت(ع).
کلینی، محمد بن ‏یعقوب (1401ق)، الکافی، با تحقیق علی‏اکبر غفاری، بیروت، دارصعب و دارالتعارف، چاپ چهارم.
معتمد نژاد، کاظم (1369)، «آگهی تجارتی و از خودبیگانگی انسان»، فصلنامه رسانه، شماره20.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ملک افضلی، محسن و همکاران (1391)، «مفهوم نظام و کاربرد آن در فقه و اصول»، نشریه فقه و اصول، شماره 88.
منتظری، حسینعلی (1408)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم: منشورات المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
موسوی بجنوردی، حسن (1413ق)، القواعد الفقهیه، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
نائینی، محمد حسین غروی (1424ق)، تنبیه الامه و تنزیه المله، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
نجاشی، احمد بن ‏علی (1408ق)، رجال النجاشی، بیروت: دارالأضوا.
نراقی، احمد (1417ق)، عوائدالایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
وحید بهبهانی، محمد باقر (1417ق)، الحاشیة علی مجمع الفائدة و البرهان، قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانی.
پژوهش‌نامه فقه اجتماعی (پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی/پژوهش‌نامه فقهی)
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
بهمن 1392
صفحه 125-150
  • تاریخ دریافت: 25 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 25 تیر 1398