پژوهش‌نامه فقه اجتماعی
واکاوی مبانی فقهی اختیارات نظارتی رهبر در نظام جمهوری اسلامی ایران
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی دکتری حقوق عمومی
چکیده
نظامهای سیاسی در دنیای معاصر برای تضمین بقا و جهت دستیابی به مقبولیت سیاسی پایدار و جلوگیری از نهادینه شدن فساد، نه تنها اقدام به تشکیل نهادهای نظارتی میکنند بلکه برای چنین نهادهایی، اختیارات نظارتی همچون «حق اطلاعیابی و اشراف بر جریان امور»، «حق پرسش»، «حق تحقیق و تفحص» نیز در نظر میگیرند. از سوی دیگر مطابق اصل 57 قانون اساسی ایران، رهبر بر قوای سه گانه نظارت داشته و قوای سهگانه تحت نظارت ولایت امر، إعمال قدرت میکنند. حال پژوهش پیشرو با رویکردی فقهی، به واکاوی مبانی برخوداری رهبر از چنین اختیارتی در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخته است و با استناد به ادله خاصه و عامه، برخوردار بودن رهبر از چنین اختیارتی را اثبات و ادله مبنی بر حرمت تجسس و سوء ظن و ضرورت حسن ظن را مانع از این امر نمیداند و به گونهای آنها را توجیه میکند.
کلیدواژه‌ها
آلوسی، سید محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن ادریس، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن فارس، احمد بن فارس (1404ق)، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
احمدی میانجی، علی (1381)، اطلاعات و تحقیقات در اسلام، تهران: نشر دادگستر.
اداره کل فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1380)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: مجلس شورای اسلامی.
اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
انصاری، مرتضی (1415ق)، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
پور مولا، سید محمد هاشم (1383)، ضرورت تشکیلات برای دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر (با تکیه بر فقه شیعه)؛ پایاننامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
جوان آراسته، حسین (1388)، گزینش رهبر و نظارت بر او در نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، الصحاح تاج اللغه و الصحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین.
حائری حسینی، سید کاظم (1414ق)، ولایه الامر فی عصر الغیبه، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
حائری، محمدحسن (1391)، تجسس، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسایل الشیعه، قم: موسسه آل البیت(ع).
حلبی ابن زهره، حمزة بن علی حسینی (1417ق)، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
حلبی ابو الصلاح، تقی الدین بن نجم الدین (1403ق)، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین(ع).
حلّی سیوری، مقداد بن عبداللّه (1404ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
حمیری، عبدلله بن جعفر (1413ق)، قرب الاسناد، قم: موسسه آل البیت(ع).
خویی، سید ابوالقاسم (1416ق)، صراط النجاه، قم: مکتب نشر المنتخب.
روحانیقمّی، سید صادق (1412ق)، فقه الصادق(ع)، قم: دارالکتاب، مدرسه امام صادق(ع).
سلار، حمزة بن عبد العزیز (1404ق)، المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی، قم: منشورات الحرمین.
شریعتی، روح الله (1387)، قواعد فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (1403ق)، کشف الریبه فی احکام الغیبه، قم: مکتبه الامام صاحب الزمان.
طباطبایی، محمد حسین (1389)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: ذوی القربی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان، تهران: ناصر خسرو.
طریحی، فخر الدین بن محمد (1416ق)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طلابکی، اکبر (1391)، بررسی تحلیلی نحوه تحقق اصل هشتم قانون اساسی با نگاهی به نهاد ملی حقوق بشر و نهاد حسبه؛ رساله دکتری، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فاضل لنکرانی، محمد (1387)، آئین کشورداری از دیدگاه امام علی(ع)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فخر المحققین، محمد بن حسن (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فلاح سکوکلابی، محمد (1390)، سازوکار نظارت بر حکومت در اسلام و نظام لیبرالی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فیض الاسلام، سید علی نقی(1371)، نهج البلاغه، تهران: بینا.
فیومی، احمد بن محمد (بیتا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی.
قرشی، سید علیاکبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
الکتانی، عبد الحی (بیتا)، التراتیب الاداریه، بیروت: دارالکتاب العربی.
کیدری، قطب الدین، محمد بن حسین (1416ق)، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمد باقر (1404ق)، مرأه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد تقی (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: موسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
محمدی ری شهری، محمد (1421ق)، موسوعه الامام علی بن ابی طالب، قم: دارالحدیث.
مراغی حسینی، سید میر عبد الفتاح (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، المقنعة، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بیتا)، زبده البیان فی احکام القرآن، قم: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
ملاصدرا (صدر الدین شیرازی)، محمد بن ابراهیم (1383)، شرح أصول الکافی (صدرا)، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
منتظری نجفآبادی، حسینعلی (1409ق)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم: صلواتی، محمود؛ و ابوالفضل شکوری، قم: مؤسسه کیهان.
منتظری، حسینعلی (1408ق)، دراسات فی ولایه الفقیه، قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، دفتر تبلیغات اسلامی.
مؤمن قمّی سبزواری، علی (1421ق)، جامع الخلاف و الوفاق بین الإمامیة و بین أئمة الحجاز و العراق، قم: انتشارات زمینه سازان ظهور امام عصر(ع).
مؤمن قمّی، محمد (1425ق)، الولایة الإلهیة الإسلامیة أو الحکومة الإسلامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نجفی، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، ملا احمد (1375)، عواید الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم: مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه.
نراقی، ملا مهدی (1383ق)، جامع السعادات، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
نوری الهمدانی، حسین (1416ق)، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، قم: موسسه المهدی الموعود (عج).
وحید بهبهانی، محمد باقر (1424ق)، مصابیح الظلام، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
یعقوبی، محمد بن اسحاق (1356)، تاریخ یعقوبی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
)
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
بهمن 1392صفحه 5-36
- تاریخ دریافت: 25 تیر 1398
- تاریخ پذیرش: 25 تیر 1398