بررسی اهلیت شخص حقوقی در فقه و حقوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علم و فرهنگ

چکیده

تفاسیر و رویکردهای متفاوتی در تبیین ماهیت اهلیت تمتع اشخاص حقوقی وجود دارد. رویکردهایی که اغلب ریشه در مفاهیم فلسفی دارد. اگر شخصیت حقوقی را موجودی واقعی تصور کنیم و برای آن اصالت قائل شویم، آنگاه احکام و حدود اهلیت تمتع آن، با توجه به ویژگی‌های خود این موجود واقعی، تعریف می‌شود و اگر این موجود را فرضی بدانیم بدین معنی که قانون‌گذار برای سهولت و پیشبرد جامعه چنین شخصیتی را فرض کرده است؛ آنگاه محدوده اهلیت تمتع این اشخاص با صلاح‌دید قانون­گذار معین خواهد شد. اکثر حقوق­دانان اصل نظریه را پذیرفته­اند و آن را برآمده از ضرورت‌های اجتماعی دانسته­اند. در مقابل فقها در پذیرش اصل این نظریه دارای اقوال متفاوت هستند. البته در میان فقهای متأخر اصل نظریه شخصیت حقوقی مورد پذیرش قرار گرفته است. در پژوهش حاضر با بررسی مفاهیمی همچون سیره عقلا و متشرعه به چگونگی حل این مشکل می­پردازیم.

کلیدواژه‌ها

نهج البلاغه
ابن ابی الحدید، عبدالحمید(1378)، شرح نهج البلاغه، قاهره: داراحیاء الکتب العربیه.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (1364)، النهایة فی غریب الحدیث، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
ابن ادریس، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
ابن شاط، قاسم بن عبدالله (1418ق)، ادرار الشروق علی انواء الفروق، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم (2004م)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
اسکینی، ربیعا (1375)، حقوق تجارت، تهران: انتشارات سمت.
اصفهانی، محمد حسین (1374)، نهایة الدرایة فی شرح کفایه، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
امامی، سید حسن (1382)، حقوق مدنی، تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
جعفری لنگرودی، سید محمدجعفر (1387)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
حائری، سید علی (1387)، شرح قانون مدنی، تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن (1414ق)، وسایل الشیعه الی تحایل مسائل الشریعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
خمینی، سید روح الله (1421ق)، کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ و نشر عروج.
خوانساری، حسین (1378)، الرسائل، قم: کنگره آقاحسین خوانساری.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، محقق و مصحح: داودى، صفوان عدنان، بیروت: دار العلم.
زرقاء، مصطفی احمد (1418ق)، الفقه الاسلامی فی ثوبه الجدید، المدخل الی نظریه العام، دمشق: دارالقلم.
سرخسی، محمد بن احمد (1406ق)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر و التوزیع.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (بی­تا)، الوسیط فی شرح القانون المدنی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
شافعی، محمد بن ادریس (1403ق)، الام، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
شوکانی، محمدبن علی (1973م)، نیل الاوطار، بیروت: دارالجمیل.
شهیدی، مهدی (1380)، تشکیل قراردادها و تهعدات، تهران: انتشارات مجد.
شیخ صدوق، محمد بن علی (بی­تا)، من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
شیخ طوسی، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
شیخ مفید، محمد بن نعمان (1410ق)، المقنعه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
صفایی، حسین (1383)، اشخاص و اموال، تهران: نشر میزان.
صفایی، سیدحسین، و قاسم زاده، سیدمرتضی (1384)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران: انتشارات سمت.
صقری، محمد (1393)، حقوق بازرگانی شرکت­ها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی بروجردی، حسین (1399ق)، جامع الاحادیث الشیعة، قم: المطبعة العلمیه.
طریحى، فخر الدین (1416ق)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
علامه طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، تفسیر المیزان، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
علامه مجلسی، محمدباقر (1409ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوضاء.
علم الهدی، سید علی بن حسین (1417ق)، الناصریات، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیه مدیریة الترجمة و النشر.
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387)، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم: نشر علمیه.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، وسایل الشیعه الی تحایل مسائل الشریعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
قرافی، احمد بن ادریس (بی­تا)، انوار البروق فی انواء الفروق، بیروت: دارالکتب العلمیه.
کاتوزیان، ناصر (1339)، وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1371)، قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مالک بن انس (1323)، المدونة الکبری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1410ق)، مختصر النافع، تهران: مؤسسه البعثة.
مکاشفی، طه کباشی (1409ق)، الذمه و الحق و الالتزام، ریاض: مکتبة الحرمین.
موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، قم: الهادی.
موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی (1316)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم: مؤسسه المنار.
  • تاریخ دریافت: 25 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 25 تیر 1398