بررسی حکم فقهی مالکیت مراتع و واگذاری آن در فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مرتع­ها و گیاهان مرتعی از سودمندترین و زیباترین جلوه­ها و اعضای پیکره هوشمند طبیعت­اند که بسیاری از نیازهای آدمی را برآورده می­سازند. آن‌ها از سویی در زمره مهم‌ترین عوامل حفاظت از خاک قرار دارند و از سوی دیگر موجب سرسبزی، بهجت آفرینی و نشاط و شادابی پوشش برای آدمیان هستند و زمینه انبارش باران را در سفره­های زیرزمینی فراهم می­آورند. یکی از مسائل مهمی که در فقه در زمینه مراتع وجود دارد، مالکیت این ثروت­های خدادادی و احکام فقهی واگذاری آن‌هاست. دستاوردهای این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته حکایت از آن دارد که مراتع جزء انفال محسوب می شوند و از مباحات عامه و یا از مشترکات نمی­باشند. بر این اساس، بنا بر ادله مطلقه بودن ولایت فقیه، ولی­فقیه می­تواند با توجه به دو ملاک عدالت و مصلحت، مراتع را به دیگران واگذار نماید.

کلیدواژه‌ها

ابن اثیر، علی بن أبی الکرم (1409ق). أسد الغابة فی معرفة الصحابة. بیروت: دار الفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم (بی­تا). کتاب الخراج. بیروت: دار المعرفة.
احمدی میانجی، علی (1419ق). مکاتیب الرسول. تهران: دارالحدیث.
اردبیلی، احمد بن محمد (1375). زبدة البیان فی أحکام القرآن. قم: کنگره بزرگداشت محقق اردبیلی.
انصاری، مرتضی (1415ق (الف)). المکاسب. قم: کنگره شیخ انصاری.
انصاری، مرتضی (1415ق (ب)). کتاب الخمس. قم: کنگره شیخ انصاری.
آل بحرالعلوم، سیدمحمد (1403ق). بلغة الفقیه. تهران: مکتبة الصادق.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت.
حسینی، سید علی (1389). طبیعت در سیره نبوی. قم: آیه حیات.
حسینی، سید محمدجواد (بی­تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسه آل البیت.
حکیم، سید محسن (1406ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
حموی، یاقوت بن عبدالله (بی­تا). معجم البلدان. بیروت: دار الفکر.
حمید الله، محمد (1377). نامه­ها و پیمان­های سیاسی حضرت محمد(ص). (سید محمد حسینی: مترجم)، تهران: بی­نا.
خمینی، سید روح ­الله (1421ق). کتاب البیع. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خویی، سید ابوالقاسم (بی­تا). مصباح الفقاهة. تقریر محمدعلی توحیدی، بی­جا: بی­نا.
دهخدا، علی­اکبر (1361). فرهنگ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
زنجانی، موسی (1363). مدینة البلاغة. تهران: منشورات الکعبة.
سبزواری، عبدالاعلی (1416ق). مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: دفتر سبزواری.
سیوری، مقداد بن عبدالله (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع. قم: انتشارات آیت­الله مرعشی نجفی.
شرتونی، سعید الخوری (1927م). أقرب الموارد. بیروت: مکتبة لبنان.
شوکت فدایی، محسن و سنگدل، عباسعلی (1378). مقدمه­ای بر دام و مرتع. تهران: دفتر طرح و برنامه­ریزی و هماهنگی امور پژوهشی.
شهید اول، محمد بن مکی (بی­تا). القواعد و الفوائد. قم: مفید، بی­تا.
شیرازی، سید محمد (1409ق). الفقه. بیروت: دار العلم.
صدر، سید محمدباقر (1402ق). اقتصادنا. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
صدوق، محمد بن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، سید علی (بی­تا). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: موسسه آل البیت.
طباطبایی، سید محمدحسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه انتشارات اسماعیلیان.
طبرسی، فضل بن حسن (1390). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: کتابفروشی اسلامی.
طریحی، فخرالدین (بی­تا). مجمع البحرین. تهران: المکتبة المرتضوییة.
طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (بی­تا). النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی. قم: انتشارات قدس محمدی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
فراهیدی، خلیل بن احمد (1414ق). کتاب العین. قم: اسوه، چاپ اول.
کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل ­البیت.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمدباقر (1386). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم­السلام. تهران: مکتبة الإسلامیة.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: موسسه اسماعلیان.
معزی ملایری، اسماعیل (1371). جامع أحادیث الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: بی­جا.
مفید، محمد بن نعمان (1410ق). المقنعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). أنوار الفقاهة. قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین.
میرزایی، نجفقلی (1375). توحید مفضل. قم: انتشارات هجرت.
نجفی، محمدحسن (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نمیری البصری، عمر بن شبه (1368). تاریخ المدینة المنورة. قم: دار الفکر.
نوری، حسین (1409ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل ­البیت.
واقدی، محمد بن سعد (1968م). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر.
  • تاریخ دریافت: 18 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 20 مهر 1397
  • تاریخ پذیرش: 24 آذر 1397