اصل آزادی قراردادی با نگاهی به آیه 29 سوره نساء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، قم، ایران

چکیده

یکی از مهم­ترین دغدغه­های امروز جوامع، ایجاد راه­های هرچه آسان­تر در جهت ارتباط و تعامل در معاملات و قراردادها می­باشد؛ از طرفی عقودی که در زمان شارع وجود داشته، محدود به قالب­های خاص خود می­باشد به‌طوری‌که استفاده از آن­ها در زمان حاضر، زندگی انسان و میزان تعاملات وی را با مشکل روبرو می­سازد. از این رو اصل آزادی قراردادی که سابقه طولانی در معاملات دارد، اهمیت ویژه­ای پیدا می­کند. فقها برای اثبات مشروعیت قراردادهای نوظهور به ادله شرعی گوناگونی تمسک کرده­اند. یکی از مهم­ترین دلایل، آیه شریفه «یا أیّها الّذین آمنوا لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطل إلّا أن تکون تجارة عن تراض منکم» می­باشد. در مقاله حاضر که به شیوه توصیفی-تحلیلی نگاشته شده، مفاد و کلمات آیه مذکور، میزان دلالت و اشکالات وارد شده بر آن نسبت به قراردادهای نوظهور، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که آیه فوق به‌وسیله اطلاق و با تمام بودن معنای واژه­های خود، بر صحت عقود و قراردادهای جدید دلالت می­کند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزة.
احسایی، ابن ابی جمهور (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.
اردبیلی، احمد (1421ق). زبدة البیان فی براهین أحکام القرآن. قم: انتشارات مؤمنین.
آل بحرالعلوم، سید محمد (1362). بلغة الفقیه. تهران: مکتبة الصادق.
انصاری، مرتضی (1422ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، مرتضی (بی­تا). المکاسب. بی­جا: بی­نا.
ایروانی، میرزا علی (1379ق). حاشیة المکاسب. تهران: رشدیه.
حائری، مسعود (1373). اصل آزادی قراردادها و تحلیلی از ماده 10 قانون مدنی. تهران: کیهان.
حر عاملی، محمد بن حسن (بی­تا). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیة کتاب المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خمینی، سید روح ­الله (1381ق). المکاسب المحرمة. قم: مهر.
خمینی، سید روح ­الله (1385ق). الرسائل. قم: اسماعیلیان.
خمینی، سید روح ­الله (1410ق). البیع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خمینی، سید روح ­الله (1421ق). کتاب البیع. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خوانساری، سید احمد (1394). جامع المدارک فی شرح مختصرالنافع. تهران: مکتبة الصدوق.
خویی، سید ابوالقاسم (بی­تا). مصباح الفقاهة (محمد علی توحیدی: مقرر). قم: مطبعة سیدالشهداء(ع).
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1392ق). معجم مفردات ألفاظ القرآن. بی­جا: مطبعة التقدم العربی.
رشیدرضا، محمد (1423ق). المنار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رضوی، مرتضی (1366). برداشت‌های فقهی. تهران: بعثت.
زبیدی، محمدمرتضی (1385ق). تاج العروس من جواهر القاموس. کویت: دار الهدایة.
سید خاموشی، سید مهدی، و ملیحی، سید حمیدرضا (1396). نگرش آیات و روایات به اصل حاکمیت اراده در اعمال حقوقی. پژوهش دینی، 0(34)، 83-96.
سید رضی، محمد بن حسین (1414ق). نهج البلاغة. قم: مؤسسه نهج البلاغة.
سیوری، مقداد بن عبدالله (1422ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: نوید اسلام.
صدوق، محمد بن علی (1390ق). من لا یحضره الفقیه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (بی­تا). حاشیة المکاسب. قم: اسماعیلیان.
طباطبایی، سید محمدحسین (1394ق). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1362). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: المکتبة الاسلامیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1412ق). جوامع الجامع. انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
طبری، محمد بن جریر (1421ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1409ق). التبیان فی تفسیر القرآن. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علیدوست، ابوالقاسم (1386). فقه و عرف. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
علیدوست، ابوالقاسم (1397). فقه و حقوق قراردادها. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. قم: دار الکتب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1362). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن (1416ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مؤسسة الطباعة و النشر.
مطهری، مرتضی (1375). مسأله ربا، بانک و بیمه. تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1376). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
منتظری، حسینعلی (1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمة. قم: تفکر.
موسوی راد، سید حسین (1397). بررسی مستندات صحت عقود نوظهور. فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، 9(37)، 93-106.
نراقی، احمد (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمّات مسائل الحلال و الحرام. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  • تاریخ دریافت: 20 تیر 1397
  • تاریخ بازنگری: 11 مهر 1397
  • تاریخ پذیرش: 23 آبان 1397